|
Dini ve din dışı (ladin) musiki eğitimi aldım. İstanbul'da 7 yıl mevlithan olarak çalıştım, ancak ağır bir hastalık geçirdim. Bunun üzerine mevlithanlığı bırakıp baba mesleği kuyumculuk işine başladım ve çok para kazandım, ancak hastalığım ilerledi ve peş peşe ameliyatlar geçirdim, tedavi ve çocuklarımı okutma nedeniyle servetimi eritmiş oldum. Sonunda İstanbul'dan Bandırma'ya geldim. Alacaklarımı alamadığım gibi, önceleri yardımlarda bulunduğum en yakınlarımdan bile bir destek, borç para yardımı alamadım. Para bulamamam nedeniyle kuyumculuğu bıraktım ve bir süre gümüş işi ile uğraşmak zorunda kaldım. Bir dostumun öneri ve desteği ile Hac malzemeleri ticaretine başladım. Bu işte çalışıyorum. Çocuklarımın hepsinin yüksek öğrenim görmelerini sağladım ve hepsini evlendirdim. Allah'a şükür hiçbir şikayetim ve maddi sıkıntım yok.
HCY: Adigece mevlidi okumanız nasıl gerçekleşti? Anlatır mısınız?
GFA: 1998 yılına değin bir Adigece mevlit olduğunu ve bazı yerlerde okunmakta olduğunu öylesine duyuyordum ama ötesini bilmiyordum. 1998 yılında Gönen'in Bayramiç köyünden tanıdık bir hemşehrim Arap harfleri ile yazılmış bir mevlit getirdi. "Bu kitapçık ilkin 800 adet olarak basılmış olan Adigece mevlidin bir nüshasıdır" dedi ve kitabı bana verdi.
Eski yazı biliyordum. Kitabın sonunda bir Adige alfabesi ve okuma kılavuzu da vardı. Bu yoldan mevlidi bir yıl içinde okumayı başardım ama makamını bilmiyordum. Makamının nasıl olduğunu öğrenmek için tanıdığım bir mevlithan olan Düzceli bir hafızı görmek üzere Bursa’ya gittim. Bana "Böyle eften püften işlerle uğraşıyorsan yazık sana!" dedi, ben de moralim bozulmuş halde geri döndüm.
Şansım varmış, dükkanımı ziyarete gelen Gönen’in gencecik müftüsüne Adigece mevlidi göstermişim. "Ooo, Düzce’de bu mevlit okunur, hoca mektebinde bu mevlidi okuyanlardan biri de benim" diyerek, yanımda mevlidi kadın ve erkek makamlarıyla Adigece olarak okumaya başladı. Ben de bu iki makamı tanımış oldum.
HCY: Siz mevlidi Türk makamı üzerinden kasede çekmişsiniz. Niye buna, makamları değiştirmeye gerek duydunuz ki?
GFA: Eskiden söylenmiş Adigece makamlar modern anlamda günün gereksinimlerini karşılayamıyorlardı. Ben ünlü bestekar Sadetti Kaynak'ın (1891-1961) öğrencisiyim. Dini müzik ve dindışı (ladin) müzik eğitimi almış biriyim. Bütün makamları biliyorum. Adigece mevlit öyle yazılmış ki, aslında onu bir makamda okumak olanaklı değildi, çelişkili durumlar vardı ve öylesine okunuyordu. Adigece mevlide 25 makamdan ancak 14'ünü kabul ettirebildim ve bu 14 makamı mevlide uyguladım.
HCY: Bunu nasıl başardınız?
GFA: Başarım dört etkene bağlıdır: Shapsughca’yı ve Osmanlıca’yı, ayrıca makamları bilmem ve bir de mevlithan olmam.
HCY: Shapsughca’nın bu çalışmadaki rolü nedir?
Abadzeh (Абдзах) diyalektini de bilirim. Köyümüzün yarısı tarafından konuşulur. Abadzeh zaman içinde değişime uğradı ama Shapsughca ilk biçimini korudu. Dilci değilim ama sanırım ifade gücü en fazla olan Adige diyalekti Shapsughca. Mevlit de o lehçede yazılmış.
HCY: Peki, kasetleri nasıl bastırdınız?
GFA: İki yıllık bir uğraştan sonra mevlidi önce kasete aldım. Kaseti hocam Sadettin Kaynak'ın öğrencisi olan ve öğrenciliğinden beri arkadaşım değerli bestekar Amir Ateş'e dinlettim. Amir Ateş benim bestemi beğendi ve o da mevlitte 14 makam bulunduğunu ve mevlidi zenginleştirmiş olduğumu, kimseye söylememiş olduğum halde, hemen saptadı. Ardından çoğaltma arayışı içine girdim. Yayıncılar resmi izin gerektiğini söylediler. İstanbul Müftülüğü'ne başvurdum, orada tanıdık Adige görevliler de vardı, mevlidi dinlediler, "Çerkesce mevlitten ibarettir, politik yanı yoktur ve basılmasında bir sakınca yoktur" biçiminde bir yazı verdiler. Bu yazıyla Kültür Bakanlığı'na başvuruda bulundum ve "Basılmasında sakınca yoktur" yazısı aldım ve böylece mevlidi iki kaset halinde İhlas yayıncılığa bastırdım.
HCY: Kasetlerinizin satış durumu nasıl?
GFA: Allaha şükür! Adigelerden çok Adige olmayanlar alıyorlar. Biliyorsunuz müziğin dili evrenseldir. Kuran'ı her dinleyen anlıyor mu sanki? Sesini dinliyor, "müzik ruhun gıdasıdır" dememişler boşuna. Örneğin birçok Türk de arabasının teybine Adigece mevlit kasetini takıp yolculuğu boyunca huşu içinde dinliyor. Evinde ve boş zamanlarında dinleyenler de var.
HCY: Daha başka uğraşlarınız oldu mu? Şu anda ne yapıyorsunuz?
GFA: Bazı Adigece derlemelerim oldu, oluyor da. Bunları kaydediyorum. Çok sayıda öğrenci yetiştirdim. Hala müzik ve makam dersleri veriyorum. Özellikle genç cami imamlarına makama uygun Kuran ve ilahiler okuma gibi alanlarda yardımcı oluyor ve ders veriyorum.
Bu arada Kiril alfabesini öğrendim, Adigece kitaplar okumaya çalışıyorum.
Devam edecek...
хчй: О ухэт?
гфа: 1934 илъэсым Сусырлыкъым и Демыркъапы къуаджэм сыкъыщыхъугъ.Сы шапсыгъ,сил1акъо Гусэр,сиц1э Фахьрэттин Абатай.Диным пылъ е пымылъ (ладини) музык сджыгъ.Истанбыл илъэсибл мэулыд еджак1оу (мэулыдхъанэу) 1оф щысш1агъ,ау уз ае къысэк1угъ.Мэулыд еджэныр згъэт1ылъынэу дышъэк1/дышъэ ш1ын,щэн-щэфэн 1офым сыпыхьагъ,бо парэ/ахъщэ къэзгъэхъагъ,ау сиуз лъык1отагъ,зэк1элъык1оу зыт1ущэу операцие/уп1эн сыхъугъ,къэзгъэхъагъэр сыхъужьыным,сик1алэхэр езгъэджэным тэзгъэк1одагъ.Бандырмэм сыкъек1ужьыгъ.Ахъщэ е дышъэ зестыгъэхэм къысятын фаер къысатыжьыгъэп,сыздэ1эпы1агъэ синэ1уасэхэми зяушъэфыгъ.Ахъщэ зэрэсимы1эжьым къыхэк1эу тыжьын 1офым сыпыхьагъ.Синэ1уасэгорэм идэ1эпы1эгъуджэ хьаджэ материал щэн-щэфэн 1офым сыпыхьагъ.Сик1алэхэр езгъэджагъэх,зэпстэуми къязгъэщагъ.Тхьамк1э шыкур сэ1о,къиным сыхэк1ыжьыгъэу сыхъугъ.
хчй: Адыгабзэ мэулыдым тощтэ уеджэнэу ухъугъ? Къытфэп1отэна?
гфа: 1998 илъэсым нэсыфэ зы адыгабзэ мэулыд зэрэщы1эр,загъорэ к1ып1эхэм зэрэщеджэхэрэр зэхэсхыщтыгъ,ау нахьыбэ сш1эщтыгъэп.А илъэс дэдэм Гунэн и абдзэхэ къуаджэу Байрамич щыщэу синэ1уасэ горэм арап хьарфхэмк1э тхыгъэу зы мэулыд къысфихьыгъ.“Мы тхылъ ц1ык1ур 800 япэ тырадзагъэ Адыгэбзэ мэулыдым щыщэу зы” къыси1уи тхылъыр къыситыгъ.Арап тхыбзэр сш1эщтыгъ,тхылъым ик1эджэ щыгъэгъуазэ и1агъ.Зы илъэс къынэужь мэулыдым седжэшъоу сыхъугъ,ау имэкъамэ сш1эщтыгъэп.Зэзгъэш1эн фэш1к1э Бурсэм сык1уагъ,ащ Дузджэм щыщэу синэ1уасэ мэулыд еджак1огорэ дэсыгъ.”Мощтэу пк1э зыхэмылъ хъушъутым сышъутым 1офмэ яуж уитыныр губгъэнба “ и1уи къысэц1эц1агъ.Бо сигу хэк1ыгъ.
Зы мафэ горэм ныбжьык1э дэдэу Гунэн имуфт сядэж ситучан къы1ухьагъ.Адыгабзэ мэулыдыр ащ езгъэлъэгъугъ.”О-о-оу,мы мэулыдым Дузджэмк1э щеджэх,сэри хъоджэ мэктэбымк1э мы мэулыдым еджагъэмэ сящыщ” къыси1уи сядэжьк1э бзылъфыгъэ мэкъамэрэ хъулъфыгъэ мэкъамэмэ атэтэу къяджагъ.Сэри мы мэкъамэхэр зэхэсхыгъэу сыхъугъ.
хчй: О мэулыдыр тырку мэкъамэк1э укъеджэу тырябгъэдзагъ. Мэкъамэхэр сыдэ зэпхъок1ыгъэ?
гфа: Ипэм яусыгъэ мэкъамэжъхэр тимафэ ищык1агъэхэр игъэсэк1эн илъэк1ыщтэп.Сэ усэк1ашхоу Садеттин Кайнак (1891-1961) ригъэджагъэмэ зык1э сящыщ.Дин музыкрэ мыдин (ладин) музыкрэ сджыгъ.Мэкъамэ пстэури сэш1э.Адыгэбзэ мэулыдэр зэрэтхыгъэм тэлъытагъэу зы мэкъамэк1э тэрэзэу уеджэн плъэк1ыщтэп,зэмызэгъырэ лъэныкъохэр мымак1эу хэтых,к1о сыдми ащтэу еджэщтыгъэх.Адыгэбзэ мэулыдым мэкъамэ 25-м щыщэу 14-р езгъэзэгъыгъ.
хчй: Мы 1оф къиныр тощтэу бгъэсэк1энэу ухъугъ?
гфа: 1офыр згъэсэк1эныр факторипл1ым епхыгъ:Шапсыгъабзэмрэ Османлы бзэр (ижърэ тыркубзэр) ик1и мэкамэхэр сэш1эх,ащ къынэужьым сымэулыдхъан (мэулыд седжэу сыщыт).
хчй: Шапсыгъабзэм тощтэу иш1уагъэ къэк1уагъ?
гфа: Абдзэхэ диалектыр сэш1э.Тикуаджэ изныкъор регуща1э.Абдзэхабзэр зэманым ик1оц1ык1э зэхъок1ы,ау шапсыгъабзэр ипэрэ ш1ык1эм тэтэу ,зипкъ итэу къэнэжьыгъ.Сэ бзэ лъэныкъомк1э ш1эныгъэ си1эп,ау гук1аер анахь пыта1оу къэз1отэшъурэ адыгэ диалектыр шапсыгъабзэр ары.Мэулыдыри шапсыгъабзэу тхыгъэу щыт.
хчй: Кассетхэр тощтэу тыражъугъэдзагъ?
гфа: Илъэсит1у сытэлэжьахьыгъи мэулыдыр кассетым ысдзагъ.Кассетыр сихъоджэ Садеттин Кайнакым къысдыригъэджэгъэ синыбджэгъу усак1о (композитор) Амир Атешым фэсхьи езгъэдэ1угъ.Амир Атешым,мэулыдыр сигу е1угъ,мэкъамэ 14-джэ укъеджагъ,мэулыдыр бгъэбаигъ къыси1уагъ.Сэ мэкъамэ 14 хэслъхьагъ с1уагъэп,ежь псынк1э дэдэу къигъотыгъ.Ащ нэужьым кассетхэр тыразгъадзэу згъэбэгъон 1офым сыпыхьагъ.Тэдзэгъэн фэш1к1э изин къыдэхыгъэн фай къыса1уагъ.Истамбыл муфтым сык1уагъ,а ч1ып1эм адыгэхэри исыгъэх,мэулыдым къэдэ1угъэх, “Адыгабзэ мэулыд ны1эп,политик лъэныкъо хэлъэп,тэбдзэным емык1у хэлъэп” и1оу зы тхыгъэ къысатыгъ.Мы тхыгъэр к1ыгъоу Культур министрэм/1оф еплъып1эм сык1уагъ. “Тэпдзэнк1э емык1у хэлъэп” и1оу тхылъ къысатыгъ.Мэулыдыр кассетит1оу Ихьлас тедзап1эм тырезгъэдзагъ.
хчй: Кассетхэр ощэшъуа?
гфа: Тхьам шыкур фэсэш1ы!Адыгэмэ анахьыбэу мыадыгъэмэ кассетхэр ащэфы.Музыкыр хэти ибз.Къур1анмым едэ1урэхэр яш1эу едэ1уха?Макъэм едэ1ух,пк1э хэмылъэу ”Музыкыр гум ищхэгъу/и1эзэгъу “ я1уагъэп.Гущы1эм пае аджи лъэпако щы1,ику исэу кассетым ягуапэу едэ1ухэу ку зифыхэри мак1эхэп.Иунэк1э мэулыдым едэ1ури мак1эп.
хчй: Пэмык1 пш1эрэ 1офхэр щы1а? Джы сыд пш1эрэ?
гфа: фолклорик материалхэр сэугъои.Бо к1алэ езгъэджагъ.Музык-мэкъамэ десхэр сэты.Ныбжьык1э ефэндыхэм/хъоджэхэм мэкъамэм ек1оу Къур1анрэ илахьихэр (тхьэлъэ1у усэхэр) еджэнхэмджэ дэ1эпы1эгъоу сяфэхъу.
Урыс тхыбзэр зэзгъэш1агъ
Нот: Япэрэм къык1элъык1орэ пычыгъомк1э 1864 илъэсым Адыгэим (Чэркэсыем) къырагъэк1ыгъэ,хъугъэ-ш1агъэр инэхэмк1э зилъэгъугъэ инэнэжъ къи1уагъэу къысфи1отагъэхэр къэстыщт.Хьапый Джэудэт. |
